صالح علا سالها قبل برای مرگ هما روستا گریسته بود - زنگ قلاب بافی

یادداشتی از محمد صالح علا را که درباره این هنرمند نوشته شده، بازنشر می کنیم. این یادداشت پاییز سال 95 در مجله پاراگراف ویژه نامه هما روستا منتشر شده است.

(از راست به چپ:محمد صالح علا، داریوش ارجند، هما روستا، احمد هاشمی در فیلم تیغ آفتاب)

صالح علا در این نوشتار خاطراتی را که در دوره نوجوانی و جوانی خود از هما روستا و همسرش زنده یاد حمید سمندریان دارد، روایت می نماید.

این یادداشت به توضیح زیر است:

هنگامی که خانم هما روستا می مردند، ما هر سه نفر بی صدا بی صدا، ایشان را تحسین می کردیم. خانم روستا زیبا می مردند، مانند آن قوی سفید، قویی که همه عمر بی صداست، تنها لحظه مرگ، او از یک عاشقانه می خواند، او می خواند تا بمیرد. خانم روستا می مردند و ما با چشم های گریان ایشان را دیدن می کردیم که چه زیبا، چه هنرمندانه می مردند، من به مرغ دریایی فکر می کردم به آن شبی که پس از سال ها دوری، نینا و ترپلف همدیگر را می بینند، ترپلف بغض بزرگی دارد، نینا گریه می نماید .

ترپلف: نینا باز که گریه می کنی؟

نینا: برایم خوب است. دو سالی است که گریه ننموده ام ، من یک مرغ دریایی ام.

یاد مرگ خانم روستا در نقش خانم عموی ام و نقش نینا در مرغ دریایی، برایم مثل گره زدن عطر گندم به شاخه به بود. این یادها از زنگ زدگی دل آدمی جلوگیری می نماید، یادهایی دنباله دار، یادهایی قابل حمل، من شاگرد دبیرستانی بودم، موسیقی کار می کردم، با نوازنده جوانی دوست شدم که برادر خانم روستا بود، خود ایشان را از دورها می شناختم که همواره همه چیزهای خوب در دورهایند، آسمان، ستاره ها، ماه، گندمزارها، از دورها آمده اند مثل نسیم ها، باران ها و برف ها، طوفان ها و پاییزها، پیش پیش داستان پدرشان را شنیده بودم.آن هم از کسی که نمی خواهم نام اش را بگویم، شاید از خودم شنیده بودم،

می دانستم خانم روستا هم از دورها آمده اند، از دانشکده دراماتیک بخارست رومانی. اول رفتند به سمت ترجمه، یکی دو تا از ترجمه هایشان را دیده بودم ، بعدا که دانشجوی دانشکده دراماتیک بودم، اغلب با استاد سمندریان می آمدند سر کلاس کارگردانی. هر دوی ایشان از سبزان کشمیر بودند، منشی دانشی داشتند، معاشرت با آنها یکی از پروژه های بزرگ زندگی ام بود و حالا هر سال پاییز که پوشال های حافظه ام را عوض می کنم، کسانی را که دوست دارم، روشن تر به یاد می آورم.

اما ای کاش دو دهان داشتم تا با یک دهان از استاد سمندریان و با دهان دیگر از خانم روستا می گفتم.

از آن سال می گفتم که من سال آخر دانشکده بودم و آنها مرغ دریایی چخوف را به صحنه بردند. دم غروب از دانشکده درآمدم، استاد سمندریان روی پل ترمز کردند ، گفتند:بیا بالاگفتم: متشکرم، مسیرم به شما نمی خورد.، دروغ گفتم. در آن سال ها هنوز دروغ می گفتم ، حالا سال هاست دیگر دروغ نمی گویم. تاکسی سوار شدم ، رفتم تئاتر سنگلج، تک و تنها روی بالکن نشسته بودم. محو دیدنی مرغ دریایی و بازی خانم روستا، خانم شیخی، کشاورز، منوچهر فرید، قنام سیف .

آنجا که ترپلف می گوید:نینا بیا دیگر گریه نکنیم. گریه ام گرفت، که مرغ دریایی نمایش کسانی است که زندگی را همان طور می بینند که هست ، استاد سمندریان از پنجره اتاقک نور مرا دیدند، خندیدند، آمدند در تاریکی کنارم نشستند . آهسته گفتند: پس چرا با من نیامدی ؟ تو هم که آمدی اینجا. من حرف تو حرف آوردم، گفتم: استاد، من هم ترپلف ام. که آنها با نگاه شان حقارت ناچیزی ام را میزان می گیرند. سال های دانشکده و دیدارها تمام شد و من یک باره تئاتر و تلویزیون را رها کردم ، رفتم به سمت سینما، شب و روز فیلم بازی می کردم. خانم روستا از بازیگران فیلم تیغ آفتاب مجید جوانمرد بودند، محل فیلمبرداری در اصفهان بود و در آنجا گروه بازیگران فیلم متناسب با نقش شان یارکشی کردند. من رفتم در تیم آقای داریوش ارجمند، خانم روستا و خانم قاضی بیات.

داستان فیلم با کشته شدن پدر من، برادر داریوش ارجمند، برادر شوهر خانم روستا به دست ایادی خان ناقلا (شادروان جهانگیر فروهر) شروع می شد. پس از آن من در خانه عمو و خانم عمویم بزرگ شده بودم، آنها دختر زیبایی داشتند که خواستگاران بسیار داشت از جمله پسر خان ناقلا، آقای چنگیز وثوقی، اما دختر عمویم مرا می خواست و من داماد عمویم شدم و همین نسبت خانوادگی در قصه، ما چهار نفر را پشت و روی صحنه فیلم به هم نزدیک تر کرد ، آن وقت من پس از سال ها آشنایی ، تازه فهمیدیم گوهر وجود خانم روستا از موادی مثل آسمان، ماه و ستاره ها درست شده.

در آن فیلم دوستی ما به چنان غلظتی رسید که وقتی در سکانس پایانی، خانم روستا کشته می شدند، ما سه نفر ، عمویم، داریوش ارجمند، دختر عمومی ام خانم قاضی بیات و من چنان متاثر شده بودیم که آشکارا می گریستیم ، چنان که ایشان بعد از مرگ شان آمدند کنار ما و وقتی دیدند ما برای مرگ شان چقدر گریه نموده ایم، خندیدند و با لهجه فراموش ناشدنی شان گفتند: از شما متشکرم که برای مردن من گریه کردید، بالاخره شما هر سه خانواده من در این نقش اید. و ما باز هم گریه کردیم و باز هم خندیدیم نه برای مرگ شان در آن فیلم که گریه های سینمایی هیچ دلی را تسکین نمی دهد، ما برای معنی دادن خانم روستا به مرگ گریه می کردیم که اصلا شغل ماست، بارها بمیریم و بارها برای مردن هم گریه کنیم.

اغلب من به خودم می گویم خوشا به حال مردمی که در شهرشان رودخانه ای دارند ، هنگام دلتنگی روی نیمکتی می نشینند و به گذشتن آب ها خیره می شوند ، چنان که آن روزها ما به اتفاق می رفتیم و به غروب زاینده رود خیره می شدیم.