طراحی حیاط ویلا: باغ گلشن طبس ؛ بهشتی در دل کویر - زنگ قلاب بافی

جهت دریافت خدمات طراحی حیاط ویلا با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. گروه آبان با سالهای تجربه طراحی معماری و ساخت و مشارکت در پروژه های ساختمانی ویلا و باغ کوچک و بزرگ بهترین انتخاب جهت مشاوره و اجرا میباشد.

برای رسیدن به شهر طبس در استان خراسان جنوبی باید جهتی طولانی را در جاده های کویری پیمود، ولی بعد از رسیدن به این شهر در قسمت شرقی آن و درست در منطقه ای میان دو کویر نمک زار ایران (دشت کویر و دشت لوت)، باغی وجود دارد که بعد از مشاهده آن هر مسافری اذعان خواهد نمود که پیمودن این جهت طولانی در کویر برای تماشا این باغ ارزش دارد.

قدمت باغ گلشن

باغ گلشن که با توجه به قرار گرفتنش در خیابان تاریخی گلشن به همین نام مشهور است، اوایل قرن سیزدهم هجری قمری یعنی اواخر حکومت لطف علی خان زند و در بحبوحه به قدرت رسیدن آغامحمدخان قاجار و به دستور امیر محمدحسن خان عرب زنگویی، حاکم تون (فردوس) و طبس ساخته شده است.

امیر محمدحسن خان اراضی و مستقلات بسیار زیادی در منطقه ها طبس، فردوس، بشرویه و گناباد داشته است که بخش قابل ملاحظه ای از آن ها را قبل از مرگش برای مصارف خیریه وقف نموده است. این وقف اموال به وسیله امیر محمدحسن خان در دو نوبت اجرا شده است. نوبت اول در سال 1218 هجری قمری که به وقف اول معروف است و نوبت دوم در سال 1234 هجری قمری که به وقف ثانی معروف است. باغ گلشن هم یکی از همین املاک وقفی است که وقف آن مربوط به نوبت اول بوده است.

این باغ در تاریخ بیستم دی ماه سال 1355 و به شماره 1310 در میان آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

باغ گلشن از گذشته تا امروز

دنیا گردان فراوانی از باغ گلشن بازدید نموده اند و چنان جذب زیبایی های این باغ شده اند که توصیفاتی ادبی در نوشته هایشان پیرامون باغ گلشن وجود دارد. همسر آندره گدار، معمار معروف فرانسوی می گوید:

در این باغ حوضی بزرگ با فواره های متعدد وجود دارد که آب یعنی این ماده باارزش را مانند تحفه ای به آسمان می فرستد.

سون هدین سوئدی نیز در سال 1906 میلادی در سفرش به طبس از کیفیت معجزه آسای آب جاری در این باغ شگفت زده شده است.

میرزا خانلرخان اعتصام الملک نیز که در سال 1294 هجری قمری به طبس سفر نموده بوده است، در سفرنامه اش این باغ را به زیبایی توصیف نموده است.

پایگاه اینترنتی دیلی تلگراف در دومین شماره بخش باغ گردی خود، باغ گلشن را در زمره باغ های زیبای دنیا نام برده و به توصیف آن می پردازد.

طراحی باغ گلشن

باغ گلشن که مساحتی در حدود هفت هکتار دارد، با طولی در حدود 266 متر و عرضی در حدود 260 متر، تقریبا مربع شکل است. دو خیابان اصلی متقاطع، محوطه باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم نموده اند و هر یک از این مربع ها با گذرگاه های کوچک به چهار کرت تقسیم شده اند. در میان این باغ، استخر نسبتا بزرگی وجود دارد که دارای سه فواره طبیعی است.

تنها ساختمان این باغ، ساختمان سردرب است. این ساختمان عمارتی دوطبقه است که یک زیرزمین کوچک نیز دارد. طبقه اول این عمارت شامل تالاری بزرگ و ایوانی برای مشاهده منظره ها باغ و شهر می گردد که دو ستون بر زیبایی این ایوان افزوده اند. البته ساختمان سردرب، در زلزله ویرانگر شهریور 1357 به طور کامل از میان رفت و ساختمان کنونی با توجه به نقشه ساختمان سابق بازسازی شده است.

آبیاری باغ گلشن

برای آبیاری این باغ، هم از آب های سطحی و هم از سفره های آب زیرزمینی منطقه بهره جسته اند. این باغ را در منطقه ای احداث نموده اند که آب چشمه های سرد و گرم که از کوهستان های اطراف شهر طبس جاری می شوند و به سمت شهر در جریان هستند، در این منطقه به یکدیگر می رسند، از انتهای باغ وارد شده به وسیله جوی هایی به سمت کرت ها راهنمایی می شوند و پس از آبیاری کرت ها از زیر هشتی ساختمان سردرب خارج شده و به سمت شهر می فرایند.

به منظور استفاده از منابع آب زیرزمینی در این باغ چاه آبی از نوع چاه های آرتزین در آن حفر شده است که از این جهت پدیده ای در آبیاری محسوب می گردد. این چاه در زیر استخر بزرگ وسط باغ واقع شده است. فواره ها، خروجی های آب این چاه هستند و استخر بزرگ در واقع محل ذخیره آب چاه است.

چاه آرتزین یا چاه جهنده

در این نوع چاه ها، آب برای خارج شدن از زمین به هیچ نیروی خارجی احتیاج نداشته و این خود فشار آب است که سبب خارج شدن آب از چاه می گردد. این خروج طبیعی آب، با توجه به محل قرار گرفتن چاه نسبت به پستی و بلندی های منطقه، قابل شرح است:

چاه های آرتزین به گونه ای طراحی و حفر می شوند که سطح ارتفاع آب های زیرزمینی متصل به چاه، بالاتر از دهانه چاه (محل خروج آب) باشد که در نتیجه، فشار آب های زیرزمینی برای ایجاد هم سطحی باعث فوران آب از دهانه چاه می گردد.

باغ گلشن با بهره گیری از این دوسیستم آبیاری، آب جاری دائمی دارد و از این حیث در میان باغ های نادر ایران قرار می گیرد.

تنوع گونه های گیاهی در باغ گلشن

مکانی که باغ گلشن در آن ساخته شده در اصل نخلستان بوده است. از این رو نخل های باغ گلشن که در حدود دوهزار نفر هستند، قدیمی ترین درختان این باغ به شمار می فرایند. از دیگر درختان میوه دار باغ گلشن، درختان انار و مرکبات مانند نارنج هستند که به طور مساوی میان کرت ها و به صورت شطرنجی به وسیله معمار اولیه باغ کاشته شده اند. در هر یک از چهار کرت باغ گلشن در حدود پانصد اصله درخت انار و 2500 اصله درخت مرکبات وجود دارد.

از میان گونه های مختلف درختان تزیینی، چنارها، سروها و بیدها در کنار چمنزارهای طبیعی بر زیبایی باغ گلشن افزوده اند. بوته های گل، جزء گیاهان جدانشدنی از طراحی باغ ها هستند. باغ گلشن نیز برای تکمیل زیبایی خود دارای گل های رز سرخ، اطلسی سفید و ختمی است.

همان طور که بیان شد، گونه های مختلف گیاهی که هر کدام با اقلیم های متفاوت آب وهوایی سازگاری دارند، در باغ گلشن وجود دارند، چناری که خاص منطقه ها سردسیر و نخلی که ویژه منطقه ها گرجهت است.

پلیکان های باغ گلشن

در دهه پنجاه خورشیدی، دو پلیکان مهاجر در جهت مهاجرت خود از منطقه ها سرد سیبری متوجه منطقه خوش آب وهوای باغ گلشن شده و آنجا را برای زندگی خود انتخاب می نمایند. این دو پلیکان بعد از ورود به باغ گلشن مورد توجه مردم قرار گرفته و همان جا ماندگار می شوند. متأسفانه یکی از این دو پرنده در زلزله شهریور 57 زیر آوار ماند و از بین رفت، ولی پلیکان دیگر تا سال 1394 در باغ گلشن زندگی می کرد.

البته در سال های اخیر، تعدادی پلیکان به باغ گلشن آورده شده اند و همانند پلیکان های مسافر باغ گلشن را مکانی مناسب برای زندگی یافته اند.