تالاب عشق آباد؛ گنج پنهان - زنگ قلاب بافی

خبرنگاران-سودابه رنجبر: اما طی چند سال اخیر به علت رونق گرفتن پرورش و صید ماهی و سودآور بودن این فعالیت ها تا حدودی از حضور بومیان و ماهیگیران در اطراف تالاب عشق آباد جلوگیری و همین موضوع سبب مهجور ماندن تالاب شده است. وقتی شکار پرندگان در اطراف تالاب عشق آباد رواج پیدا کرد حضور افراد بومی و مردمی که فقط می خواستند از زیبایی های این تالاب لذت ببرند در اطراف دریاچه ممنوع شد اما نه رونق گرفتن صنعت پرورش ماهی و نه رواج شکار پرندگان نمی تواند علت منطقی برای مهجور نگه داشتن این تالاب باشد.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

وقتی اداره حفظ محیط زیست در منطقه فعال است می توان انتظار داشت که شرایط مناسبی را برای سرگرمی، پرنده شناسی و جهانگردی در اطراف این تالاب مهیا کند. تالاب عشق آباد در 25 کیلومتری مرکز شهرری در روستای عشق آباد واقع شده است. با این شرایط باز هم این تالاب از نظر بسیاری از دانشجویان محیط زیست و جهانگردان طبیعت پنهان مانده است. با گشت وگذار نیمروزی و با همراهی کارشناس منابع طبیعی و کارشناس ارشد اقتصاد روستایی دانشگاه تهران بازدیدی از تالاب عشق آباد داشتیم تا بیشتر بتوانیم ظرفیت های این منطقه جهانگردی را به اهالی و حتی به مسئولان شهری معرفی کنیم.

سفرمان را از نخستین ساعات روز شروع می کنیم اما باز هم گرمای هوا آزاردهنده است. خیلی از کشاورزانی که در حاشیه جاده مشغول کار هستند، محصول شان را جمع نموده اند و زیر سایه تک درخت دشت استراحت می نمایند.

به روستای چال ترخان در جاده ورامین می رسیم. از همانجا تغییر مسیر می دهیم به سمت عشق آباد؛ از کنار روستاهایی می گذریم که حالا خالی از سکنه شده اند و زمین های پهناور خود را به دست صنایع آلاینده سپرده اند. 12 کیلومتر در جاده پیش می رویم تا به روستای عشق آباد می رسیم. بعد از پشت سر گذاشتن شهرک صنعتی، در انتهای روستا جاده ای هست که فقط یک تابلو دارد و روی آن نوشته است: تالاب عشق آباد. مسیر خاکی است. از کنار نهال های سوخته کمربند سبز تهران می گذریم. نهال های سوخته ای که خبر از خشکی و کم آبی زمین های این حوالی می دهد. پیداست که سطح جاده به تازگی صاف شده است. این جاده تا چندی قبل بسیار ناهموار بود. چند هفته قبل رئیس سازمان حفظ محیط زیست از این تالاب بازدید نموده است؛ جالب اینکه معصومه ابتکار از وجود چنین تالابی بی خبر بود و در صحبت هایش گفته که این تالاب جزو گنجینه های طبیعی کشور و ظرفیت های جهانگردی تهران است.

ورود افراد متفرقه ممنوع

نخستین تابلویی که بعد از رسیدن به حریم تالاب به چشم می خورد تابلویی است با این عنوان: ورود افراد متفرقه ممنوع چند دقیقه ای را منتظر می مانیم و با وساطت دهیار روستای عشق آباد قدم به محوطه اطراف تالاب می گذاریم. دهیار روستای عشق آباد که در این بازدید ما را همراهی می نماید با اشاره به اتاقک های نیمه کاره اطراف تالاب عشق آباد می گوید: پیش از این طرحی برای استقبال از بازدیدنمایندگان این تالاب در دست مطالعه بود و چندین اتاقک به عنوان مرکزجهانگردی ساخته شد اما این طرح خیلی زود رها شد؛ این ساختمان ها هم فرسوده و در حال از بین رفتن است.

قاسم پازوکی می گوید: یکی از کارنمودهای مالی این تالاب که اکنون بطور خصوصی استفاده می گردد، پرورش ماهی است.

برای سرمایه گذاری جهانگردی هم چندین اداره از جمله اداره های اوقاف، منابع طبیعی و میراث فرهنگی و جهانگردی صاحب نظر هستند. گفته می گردد کسی که اکنون از این دریاچه بهره برداری می نماید تالاب را از اداره اوقاف و امور خیریه اجاره نموده است.معاون رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان ری هم با تأیید وقفی بودن زمین های روستای عشق آباد می گوید: 6هزار هکتار زمین های عشق آباد وقفی است. این زمین ها موقوفه جلیلوندرضایی معروف به سهام الدوله است و پیش از اینکه فردی به نام الویری برای پرورش ماهی این تالاب را اجاره کند دانشگاه علوم پزشکی مستأجر این موقوفه بود. محـمد خالصی می گوید: مسـتأجر تالاب عشق آباد تمامی قوانین را درخصوص نگهداری تالاب و پرورش ماهی رعایت می نماید و با حضور نماینده جلیلوندرضایی، بازدیدهای منظمی از تالاب انجام می گردد و درخصوص مسائل مربوط به تالاب نماینده مرحوم جلیلوند رضایی پاسخگوست.

مهمانان آسمانی

باورش سخت است که در دل دشتی اینچنین خشک که حتی نمی توان درخت ها و درختچه ها را سیراب کرد؛ تالابی به این زیبایی شکل گرفته باشد. گفته می گردد شکل گیری این تالاب بر اثر شیب زمین و سرریز شدن آب های سطحی و زهکش های کشاورزی ایجاد شده است. تماشای پرندگانی که در آسمان پرواز می نمایند و هر از گاهی با یک شیرجه در آب تالاب عشق آباد، ماهی را به منقار می گیرند و در کنار دریاچه مشغول خوردن آن می شوند صحنه بی نظیری را خلق می نماید.

البته در این فصل تعداد پرندگان زیاد نیست و اغلب آنها بومی ری هستند. کارشناس منابع طبیعی درخصوص مهاجرت پرندگان به این تالاب می گوید: فصل معتدل در کشور ما فصل ورود پرندگان مهاجر از منطقه سردسیرسیبری است و بیشتر پرندگان از شمال کشور و روسیه وارد مرزهای ایران می شوند و در مسیر رفتن به جنوب کشور به این تالاب می رسند. بیشتر این پرندگان مهاجر به علت وجود منبع غذایی، مدتی را در حاشیه تالاب و نیزارهای آن توقف می نمایند.

دریاچه ای به وسعت 57 هکتار

رسول پوراکبری- کارشناس ارشد اقتصاد و توسعه روستایی

رسول پوراکبری کارشناس ارشد اقتصاد و توسعه روستایی می گوید: تالاب عشق آباد با فاصله ای حدود 30 کیلومتر در شرق تهران و در مجاورت روستای عشق آباد شهرستان ری واقع شده است. این مجموعه شامل دریاچه ای با وسعت 57 هکتار و 7 حوضچه پرورش ماهی است که یکی از آنها از بقیه بزرگ تر است و 6 حوضچه دیگر را هم تغذیه می نماید. اندازه آب دریاچه و حوضچه ها با توجه به فصل و کاربـری های مختلف در طـول سال متغیر است. پوشش گیاهی دریاچه و حوضچه ها بیشتر نیزار است؛ به طوری که گاهی اوقات پرندگان را با مشکل روبرو می نماید. شرایط خاص مجموعه، محل مناسبی را برای تجمع پرندگان به طور دائم یا موقت فراهم نموده است. تالاب عشق آباد در ارتفاع 960 متری از سطح دریا واقع شده و طول آن به حدود700 متر مربع می رسد.

151 گونه پرنده

پوراکبری با اشاره به انواع پرندگان مهاجر در اطراف تالاب می گوید: تعداد کل گونه های مشاهده شده 151 گونه پرنده است که 15 گونه شکاری، 12 گونه مرغابی و 25 گونه سلیم و آبچلیک دیده شده است. البته این نتایج با توجه به تحقیقات میدانی دانشجویان دانشگاه محیط زیست به دست آمده است. در این منطقه شرایط بسیار مناسبی برای پرنده شناسی و تحقیقات علمی دانشجویان مهیا شده است.کارشناس منابع طبیعی از وجود حیوانات دیگر در اطراف تالاب می گوید: روباه، شغال، خرگوش و انواع جوندگان از جمله حیواناتی هستند که در اطراف تالاب زندگی می نمایند. البته قورباغه باتلاقی، لاک پشت خزری و سوسمار چشم ماری هم در بین نیزارها زندگی می نمایند.

اول امکانات بعد جذب جهانگرد

با وجود کوشش هایی هرچند ضعیف که در زمینه جذب جهانگرد اجرا شده همچنان مسیر سخت دسترسی به تالاب و نبود امکانات رفاهی مانعی جدی بر سر راه جذب جهانگرد است. در محدوده تالاب حتی یک سایه بان هم وجود ندارد تا جهانگردان لحظه ای به آن پناه ببرند.

پوکه فشنگ و شکار غیرقانونی

وجود میخ های ساحلی و طناب کشی هایی که در دریاچه ایجاد شده است توجه هر بیننده ای را جلب می نماید. البته سطح کمی از دریاچه اکنون طناب کشی شده است؛ کارگران نگهداری تالاب و پرورش دهندگان ماهی می گویند که برای جلوگیری از شکار ماهی ها به وسیله پرندگان، دریاچه طناب کشی می گردد. تعدادی پوکه فشنگ در حاشیه دریاچه به چشم می خورد. دهیار روستای عشق آباد از شکار غیرقانونی در اطراف تالاب می گوید: جالب است بدانید که با وجود کم بضاعت بودن اهالی عشق آباد، هیچ یک از اهالی بومی روستا، پرندگان را شکار نمی نمایند اما شکارچیانی از منطقه ها دیگر وارد محدوده می شوند و شکار می نمایند. البته نیروهای محیط زیست در فصل مهاجرت پرندگان در اطراف تالاب مستقر می شوند و سعی می نمایند که از شکار پرندگان مهاجر جلوگیری نمایند.

قاسم پازوکی می گوید: با اینکه تالاب در مجاورت روستای عشق آباد است اما اهالی از همجواری با تالاب هیچ بهره ای نمی برند. چه بسا با استفاده مطلوب از ظرفیت های جهانگردی تالاب، سطح زندگی اهالی عشق آباد هم تغییر کند و فرصت های شغلی برای جوانان ایجاد گردد. مسئول شورای روستای عشق آباد هم از مسائل اهالی می گوید: در بسیاری از شهرها و روستاها با شناسایی ظرفیت های جهانگردی و اماکن سرگرمیی، سطح زندگی روستاییان پیشرفت قابل توجهی نموده است اما روستای عشق آباد با وجود همه ظرفیت ها هنوز از چنین موهبتی برخوردار نشده است.

احمد نفر مهجور شدن تالاب عشق آباد را به ضرر اهالی می داند و می گوید: در ضلع شمالی تالاب عشق آباد خط آهن تهران ـ مشهد واقع شده است و می تواند یکی از راه های دسترسی به تالاب باشد. یکی دیگر از مسائل ما وجود کانال سرخه حصار در کنار تالاب است که مسیر قرچک را بسته است. با ساخت یک پل 3متری روی کانال سرخه حصار می توان فاصله 15 کیلومتری قرچک تا عشق آباد را به 2 کیلومتر کاهش داد.

جریمه نقدی برای شکارچیان

رئیس اداره محیط زیست شهرستان ری ظرفیت قابل تأمل تالاب عشق آباد را از ویژگی های منحصربه فرد دشت ری عنوان می نماید و می گوید: تالاب علاوه بر اینکه محلی برای پرورش ماهی از نوع ماهیان گرمابی و کپور و منبع مالی مهمی است، در مسیر مهاجرت پرندگان هم قرار گرفته و هر ساله پذیرای تعداد قابل توجهی از پرندگان مهاجر است. وجود پرندگانی مثل کلاغ های ابلق و زاغی و سیاه، گنجشک خانگی، دم جنبانک ابلق، قمری خانگی، کبوتر چاهی، سنقر تالابی، کورکور سیاه، آبچلیک، حواصیل های خاکستری و سفید، خروس کولی، سلیم کوهی، خوتکا، اگرت، چلچله، چکاوک، اردک، سینه سرخ، سار معمولی، چنگر نوک سرخ، پرستوی دریایی، قرقی و سنگ چشم دم سرخ در این تالاب به ثبت رسیده است.

محسن شوکتی فصل مهاجرت را از اوایل پاییز تا اواخر بهار اعلام می نماید و می گوید: در این مدت یگان حفاظتی اداره محیط زیست در محل مستقر است تا از شکار غیرمجاز به وسیله شکارچیان جلوگیری کند. البته هر ساله تعدادی از شکارچیان به جرم شکار پرندگان در فصل مهاجرت به دادسرا معرفی می شوند. سال گذشته هر شکارچی مبلغ یک میلیون تومان جریمه نقدی شد.

رئیس اداره محیط زیست از تبلیغات برای جذب جهانگرد در تالاب می گوید: سال گذشته در روز جهانی تالاب ها با حمایت آموزش و پرورش، تعداد قابل توجهی از دانش آموزان مدارس را برای بازدید به تالاب عشق آباد دعوت کردیم و بعلاوه طی چندین خبررسانی برای جذب جهانگرد در شهر و کشور اقدام کردیم؛ هرچند هنوز برای جذب جهانگرد در این منطقه اتفاق چشمگیری نیفتاده است.

----

*منتشر شده در خبرنگاران محله منطقه 20 در تاریخ 1394/04/29