عمارت حاج آقاعلی، نگین درخشان کویر رفسنجان
به گزارش زنگ قلاب بافی، در شرق شهر رفسنجان در روستایی به نام قاسم آباد، مجموعه ای تاریخی وجود دارد که شامل آب انبار، بازار و خانه می گردد که توسط شخصی به نام حاج آقاعلی مشهور به زعیم الله ساخته شده و به علت توسعه شهر اکنون این روستا به شهر رفسنجان متصل شده است. روستای قاسم آباد با یک بافت قدیمی علاوه بر این مجموعه دارای خانه های سنتی دیگری نیز است، خیابانی که از وسط این روستا می گذرد و زنجیره ارتباط آن با شهر است باعث دگرگونی بسیاری در معماری سنتی این روستا شده است که بازار، آب انبار و حسینیه مجموعه نام برده در ضلع غربی همین خیابان قرار گرفته است.
زیست حاج آقاعلی در عصر ناصرالدین شاه
حاج آقاعلی که براساس مدارک موجود در عصر ناصرالدین قاجار می زیسته ابتدا در کرمان زندگی می نموده و بعدا آغاز به کسب و کار نموده تا آنجا که تاجری سرشناس شده و با کشورهای همسایه تبادل کالا می نموده است. او در کرمان نیز مجموعه ای تاریخی شامل بازار، کاروانسرا، مسجد، آب انبار و مدرسه از خود باقی گذاشته به رفسنجان رفته و در آن جا نیز در روستای قاسم آباد اقدام به ساخت مجموعه ای می نماید. از محل تولد او اطلاع دقیقی در دست نیست و درگذشت او را در سال های 4-1303 ه.ق می دانند و گفته می گردد در نزدیکی های رفسنجان مدفون شده است. بناهای باقی مانده از او در قاسم آباد را قبل از سال 1300 ه.ق می دانند.
جلوه معماری اصیل ایرانی در عمارت حاج آقاعلی
بناهایی که به دستور او ساخته شده در روزگاری است که معماری تحت تأثیر معماری فرنگی بوده اما با توجه به این که استادکاران یزدی در ساخت این مجموعه دخیل بوده اند اغلب اصول ایرانی را مد نظر داشته و اجرا نموده اند و تنها برخی از عناصر معماری تحت تأثیر قرار گرفته اند از آن جمله فرم درگاهی ها، روزنه ها و بخشی از تزئینات گچ بری و نجاری است سایر عناصر معماری اصیل هستند و در طراحی آن ها از شیوه های ایرانی استفاده شده است. خانه حاج آقاعلی با مساحتی حدود پنج هزار مترمربع دارای یک حیاط مرکزی است که ساختمان های پیرامون حیاط مرکزی بنا شده اند در ضلع جنوبی تالار در ضلع شمالی پنج ضلعی و سه دری ها قرار گرفته است ارسی در ضلع غربی و متصل به دو حیاط خلوت است. خانه دارای اندرونی و بیرونی است، اندرونی برای اهل خانواده و بیرونی مخصوص مهمانان است، دو حیاط خلوت نیز در بخش بیرونی دیده می گردد. راهرو دسترسی در گوشه شمال غربی قرار گرفته است و از همین راهرو می توان به اندرونی و بیرونی راه یافت، هشتی ورودی برای خانه کوچکی که در ضلع شمالی قرار گرفته است تعبیه نموده اند این خانه متعلق به عروس حاج آقاعلی به نام راضیه خانم بوده است، از نمای ظاهری خانه چنین استنباط می گردد که خانه درون قلعه ای ایجاد شده که دارای برج و حصاری بلند و رفیع است.
بازارچه
بازارچه این بنای تاریخی که در قسمت غربی و به فاصله حدود 100 متر ایجاد شده با جهت شمالی ـ جنوبی، دارای سقف هایی به شیوه ضربی با نقوش برجسته و مصالح خشت و گل ساخته شده و از ویژگی های این بازارچه نقوشی است که بر سقف ها دیده می گردد هر سقف با سقف دیگر در نقش تفاوت دارد و در مجموع این شیوه یک زیبایی را به بازارچه داده است. اکنون تعداد محدودی مغازه در آن وجود دارد سردر آب انبار نیز در داخل همین بازارچه است که با کمی عقب نشینی آن را ایجاد نموده اند.
کاشی در بناهای حاج آقاعلی کمتر دیده می گردد و تنها سردر آب انبار است که تعدادی کاشی یک رنگ و لاجوردی با نقوش هندسی در پیشانی آن اجرا شده است.حمام و حسینیه حاج آقاعلی از دیگر ساخت و سازهای اوست که حسینیه در کنار بازار قرار گرفته است و شامل محوطه ای روباز است که در اطراف آن حصار و طاق نماهایی ایجاد نموده اند که طی سال های گذشته تغییرات عمده ای در آن به وجود آمده است.
حاج آقاعلی، تاجری که تمام دارایی اش را وقف امام حسین(ع) کرد
با توجه به ثروت زیاد حاج آقاعلی بین فرزندان او نزاع رخ می دهد و به دربار ناصرالدین شاه احضار می گردد و بعد از برگشت از محضر ناصرالدین شاه گفته اند، او کاتبی را طلبیده و تمامی اموال و دارایی خود را وقف حضرت امام حسین (ع) می نماید. بنابراین آن چه از حاج آقاعلی در کرمان و رفسنجان باقی مانده از اموال موقوفه تلقی می گردد.
خانه حاج آقاعلی، عظیم ترین هتل سنتی کشور
طی سال های گذشته در زمان علیرضا رزم حسینی استاندار وقت که علاقه بسیاری به آثار تاریخی دارد، دستور بازسازی و بازسازی و تغییر کاربری این بنا با نظارت اداره کل استان کرمان داده می گردد که در حال حاضر این بنای تاریخی با کاربری هتل سنتی کشور به گردشگران خدمات ارائه می نماید.از این خانه به عنوان عظیمترین هتل سنتی کشور نام برده می گردد.
منبع: گردشبان