چرا باستان شناسان به کرانه های خلیج فارس توجه نداشتند؟ - زنگ قلاب بافی

پادشاهان هخامنشی، اشکانی و ساسانی نه تنها قصد داشتند بخش شمالی خلیج فارس بلکه بخش جنوبی آن را هم تحت سلطه خود داشته باشند به همین علت در این دوران بنادر زیادی در سواحل خلیج فارس ایجاد می گردد.

با نگاهی گذرا به تاریخچه پژوهش های باستان شناسی ایران می توان پی برد که کرانه های خلیج فارس و جزایر آن بسیار کمتر از سایر نقاط کشور مورد توجه باستان شناسان بوده و این درحالی است که این بخش از ایران به گواه یافته های باستان شناسی از دوره های بسیار دور پیش از تاریخ تا دوره های تاریخی و اسلامی همیشه نقش مهمی در شکل گیری جوامع و فرهنگ های گوناگون انسانی داشته است.

از اواخر پیش از تاریخ تا به امروز خلیج فارس و جزایر آن همیشه مرکز مبادلات تجاری، فرهنگی، سیاسی و نظامی بوده و مورد توجه سلسله های مهم تاریخی ایران از عیلام گرفته تا هخامنشیان، ساسانیان و سلسله های دوران اسلامی بوده است که آثار کنترل آن ها بر این دریا علاوه بر کرانه های شمالی و جزایر آن در کرانه های جنوبی آن از کویت گرفته تا عمان در مکان های متعددی دیده می گردد. شواهد باستان شناسی تجارت دریایی دوره اشکانی و ساسانی با منطقه ها شرقی آفریقا، شبه جزیره هند و شرق دور را به اثبات رسانده اند. بنادر تاریخی مهرویان، سی هم، جنابه، سیراف، کیش و هرمز قدیم بر حضور این دریا در دوره های تاریخی گواهی می دهد.

موزه ملی ایران با داشتن مجموعه های ارزشمندی از آثار به دست آمده از کرانه های خلیج فارس و جزایر آن، همیشه خود را موظف دانسته که در جهت معرفی شایسته این آثار به هموطنان و جهانیان گام بردارد. ثبت نسخه خطی المسالک و الممالک اثر ابواسحق ابراهیم اصطخری در لیست کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو به شماره 1005 در دی ماه 1387 از جمله این گام ها بود.

این نسخه علاوه بر اطلاعات جغرافیایی مانند فواصل شهرها، مسائل مالی مانند منابع معدنی، محصولات کشاورزی و صنایع دستی، به واسطه وجود نقشه خلیج فارس که با اسم بحر صوره فارس آمده برای ما ایرانیان اهمیت بسیار زیادی دارد.

انتشار کتاب دریای پارس به روایت باستان شناسی تداوم حرکتی است که کوشش دارد نتایج پژوهش های تازه باستان شناسی و تاریخی خلیج فارس را در اختیار عموم بگذارد. پیش از این موزه ملی ایران کتاب انسان و دریا را با همکاری سازمان بنادر و دریانوردی منتشر کرد و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری هم با انتشار کتاب های میراث فرهنگی خلیج فارس و پژوهش های باستان شناختی خلیج فارس: بندر باستانی سیراف اطلاعات تازهی به باستان شناسی این منطقه کلیدی افزودند.

مقالات گردآوری شده در این کتاب بخشی از نتایج تازهترین پژوهش ها و کاوش های باستان شناسانه در منطقه ها ساحلی خلیج فارس است. آنالیز شواهد استقرار انسان و شکل گیری و توسعه جوامع بشری در کرانه های خلیج فارس از دوره پیش از تاریخ تا دوره تاریخی و اسلامی محور اصلی جستارهای این مجموعه است و از آنجا که منطقه مورد آنالیز - در قیاس با سایر منطقه ها کشور - تا به امروز کمتر مورد توجه باستان شناسی بوده، حاصل این تحقیقات می تواند زیربنایی برای تحقیقات گسترده تر آینده باشد.

این کتاب شامل 15 مقاله فارسی و 2 مقاله انگلیسی در زمینه باستان شناسی خلیج فارس است. مقاله های منتشر شده در این مجموعه، انعکاسی از کوشش های علمی پژوهشگران در روشن ساختن پیشینه دریای پارس است که می تواند جامعه باستان شناسی را در برنامه ریزی پژوهشی برای تداوم مطالعات باستان شناسی در این بخش از کشورمان کمک دهد.

دریای پارس به روایت باستان شناسی تالیف جبرئیل نوکنده، عبدالرضا دشتی زاده، ام البنین غفوری در 423 صفحه و قیمت 110 هزار تومان از سوی مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار گردآوری شده است.