شیرهای اصلی میدان حر که از جنس مس هستند نیز دو رنگ شده اند - زنگ قلاب بافی

به نظر می رسد دو رنگ شدن شیرهای اصلی میدان حر که به وسیله غلامرضا رحیم زاده ارژنگ از جنس مس ساخته شده، به علت در معرض آلودگی هوا بودن است. البته که پس از آنالیز خبرنگار تعیین شد که این مجسمه ها دچار آسیب هم شده اند. بر این اساس، این مجسمه ها تنها سیاه نشده اند بلکه به نظر می رسد طی زمان به علت رطوبت هوا روی قسمتهایی از آنها سیاهی گرفته است. به هر حال این امر نشان می دهد که این مجسمه ها همانطور که معاون فرهنگی و هنری سازمان زیباسازی تهران میگوید، نیازمند ترمیم هستند.

بعلاوه باید در نظر گرفت که شست و شوی آثار هنری شهری از جمله برنامه های سازمان زیباسازی شهری تهران است که باید به صورت اصولی صورت بگیرد؛ چرا که اگر این اتفاق به وسیله افراد غیرمتخصص انجام گردد، آسیب های جبران ناپذیری متوجه آثار خواهد بود.

نمونه شاخص آسیب به آثار هنری حین شست و شو، مجسمه فردوسی است که حتی در ابتدا گمان می رفت مجسمه به صورت نیمه کاره شسته شده باشد ولی بعدا تعیین شد که شست و شوی غیراصولی اثر موجب آسیب رسیدن به آن شده است.

البته باید در نظر گرفت که همانطور که یکی از مسئولان سازمان زیباسازی شهری گفته است، بخشهایی از این مجسمه طی جریاناتی پس از آسیب تماشا رنگ شده و به همین علت اکنون قسمتهای رنگ شده دوده کمتری به خود میگیرد و به همین ترتیب مجسمه به دو رنگ در می آید.

حال این مجسمه که به هر جهت از مدتها پیش دچار آسیب شده و قرار بوده که از تیر براساس قولهای مسئولان در نوبت ترمیم قرار بگیرد، هنوز در همان شرایط دو رنگی به جای مانده است.

البته در شست و شوی مجسمه های شهری که مدام در معرض آلودگی هوا، باد و باران و حتی وندالیسم هستند، باید بنابر آنچه پیشتر بیژن غنچه پور، هنرمند مجسمه ساز بیان نموده بود را در نظر گرفت که مجسمه ساز هنگام ساخت احجام مجسمه اش، تیره و روشنی ها و خاکستری های مجسمه را کنترل می نماید. حال اگر فرایند بازسازی باعث به هم ریختن این سایه روشن ها گردد و بخشهایی از مجسمه بطور گزینشی لایه برداری گردد، عملا طراحی و ایده مجسمه ساز نادیده گرفته شده است.

بعلاوه بازسازیکاران برای شست و شوی مجسمه ها باید به تصویری که خالق اثر خلق نموده وفادار باشند و تغییری را در اصل آن بوجود نیاورند. در شرایط فضای باز که گرد و غبار و آلودگی باعث می گردد مجسمه به مرور زمان تیره گردد، در صورت اقدام برای شست و شو یا لایه برداری، این عمل باید بطور یکدست و هماهنگ در سرتاسر مجسمه رخ دهد تا شاهد چنین اتفاقی برای یک اثر ملی و ارزشمند نباشیم.

اکنون باید دید مجسمه های شیر میدان حر که قبلا هم با حواشی متعددی به علت تخریب روبرو شده بودند، در شرایطی که اکنون دو رنگ شده اند، به چه سرنوشتی دچار خواهند شد؟ آیا این مجسمه ها نیز پس از شست و شو یه سرنوشتی مشابه تندیس فردوسی دچار خواهند شد یا اینکه این بار قائله ختم به خیر خواهد شد. البته ممکن است که این مجسمه ها که همانند بسیاری دیگر از مجسمه های معروف شهری تا مدتهای مدیدی قرعه بازسازی به نامشان نیفتد و فعلا همینطور که هستند باقی بمانند.

البته نکته دیگری که باید درباره شیرهای میدان حر در نظر گرفت این است که چند شیر میدان، از متریال مشابهی نیستند؛ در حقیقت دو شیری که برای بار سوم به میدان اضافه شدند، در بار اول از جنس مس بوده، بار دوم فایبرگلاس و بار سوم از متریال محکم تری مانند بتون و فایبر ساخته شده اند تا مدت عمر طولانی تری داشته باشند.

ولی به هر جهت این مجسمه ها آنگونه که باید با یکدیگر هماهنگی ندارند و اکنون هم که مجسمه های مسی به آن شرایط دو رنگی درآمده اند، کار خراب تر شده است؛ هرچند به علت شرایطی که مجسمه های ساخته شده از جنس فایبر دچارش شده بودند، چاره ای جز تخریب و بازسازی نبود.

بعلاوه، زمانی که شیرهای میدان حر تخریب و در مرداد 1400 ترمیم شدند، قرار بود به فاصله چند ماه، دیگر شیرها نیز ترمیم شوند اما هنوز بعد از گذشت بیش از یک سال خبری از ترمیم این شیرها نیست که البته به گفته مقامات مسئول، این تعویق آگاهانه و برای آنالیز بیشتر است.

به همین دلیل، تصمیم گرفتیم تماسی با مجید قادری، معاون فرهنگی هنری سازمان زیباسازی تهران داشته باشیم.

این مقام مسئول در ابتدا درباره برنامه سازمان زیباسازی در جهت بازسازی مجسمه های شهری بیان نمود: پیرو اجرای طرح ساماندهی و بهسازی المان های شهری بویژه مجسمه های فاخر شهری، برنامه ریزی جدی برای کارشناسی شرایط فعلی مجسمه های شهری و بازسازی آثار در دستور کار قرار دادیم. طی سالهای اخیر مجموعه ای از آثار فاخر شهری در بوستان ایرانشهر، پارک لاله و بوستان ملت از هنرمندان بنام بازسازی شده و در ادامه این جریان بازسازی تندیس فردوسی اثر استاد صدیقی هم انجام خواهد شد.

قادری بعلاوه درباره سرنوشت مجسمه میدان فردوسی در توضیحات بیشتر مطرح نمود: از سال گذشته با نظر کارشناسی استادان مجسمه سازی فرآیند بازسازی تندیس شروع شده است. با توجه به اهمیت و ارزش تندیس فردوسی از متخصصان داخلی برای انجام فرآیند تخصصی مشورت گرفته شد. چندی پیش هم جلسه ای در حضور کمیته هنری سازمان داشتیم که آقایان ایرج محمدی و طاهر شیخ الحکمایی نیز در آن حضور داشتند و به صورت مستقیم از مجسمه بازدید کردند.

بعلاوه با توجه به نوع جنس سنگ تندیس و شرایط اقلیمی شهر تهران و محدودیت در دفعات بازسازی اثر می بایست این اقدام با دقت نظر، آنالیز چند جانبه و مشورت متخصصان خارج از کشور انجام گردد. حال به چند شرکت خارجی برای بازسازی اثر ایمیل زده ایم و پیگیر هستیم تا مجسمه را بازسازی کنیم. این فرآیند با تکمیل نظرات کارشناسی و دعوت از مجریان متخصص با استفاده از روشها و مواد مناسب شرایط و جنس مجسمه ادامه خواهد یافت و به محض شرایط مناسب آب و هوایی اجرا شروع خواهد شد.

قادری درباره دو رنگی مجسمه فردوسی هم توضیحاتی ارائه داد و گفت: بخشهایی از این مجسمه پس از آسیب تماشا رنگ شد؛ به همین علت لایه های سنگ مجسمه پر شده است. اگر اکنون مجسمه دو رنگ شده است به علت این است که آن جاهایی که رنگ شده دوده نمی گیرد و آنجاهایی که سنگ است، دوده میگیرد. حال درصدد این هستیم که مجسمه را بازسازی کنیم. با توجه به سابقه ای که بچه ها آقای ابوالحسن صدیق دارند و قبلا هم پسر ایشان مجسمه را بازسازی نموده است، با دختر او صحبت نموده ایم تا در کار حضور داشته باشد.

از مدیر معاون فرهنگی هنری سازمان زیباسازی تهران درباره انتقال مجسمه فردوسی به موزه سوال کردیم. پاسخ داد: مسئله مهم درباره حفظ و نگهداری آثار فاخر مجسمه های شهری، انتقال آثار به باغ موزه مجسمه است که درباره بعضی آثار مانند آثار استاد صدیقی به جهت شرایط اثر تنها یکبار جابجایی به محل مناسب امکان پذیر است که به محض تکمیل طرح مطالعاتی موزه و ایجاد فضای مناسب، انتقال آثار انجام خواهد شد. بدیهی است تا زمان تحقق این امر، سازمان زیباسازی برای حفظ و نگهداری این آثار ارزشمند کوشش و اقدام خواهد نمود.

او درباره شیرهای میدان حر هم گفت: درباره بهسازی و بازسازی مجسمه های دیگر شهر، شیرهای منصوب در میدان حر نیز پیرو برنامه ریزی، پس از اجرای یک نمونه مجسمه شیر بتنی، ضرورت گذشت زمان به منظور آنالیز شرایط نمونه ساخته و نصب شده احساس میشد. شیر بتنی به عنوان اولین اثر بتن پلیمری می بایست به عنوان اولین نمونه اجرا شده در کشور در شرایط و تغییرات آب و هوایی آنالیز گردد.

قادری توضیح داد: در نهایت شرایط فعلی مجسمه ها و المان های حجمی شهر تهران آسیب شناسی شده و در طی برنامه تعیین طرح بهسازی آثار با هدف حفظ سرمایه های فرهنگی هنری و ملی و توسعه هنر شهری اجرا خواهد شد. ارزش معنوی آثار هنرمندان فقید استاد صدیقی و استاد ارژنگ وسواس و دقت نظر را برای بازسازی و حفظ آثار دوچندان نموده است.

عکس: نگار ذکایی