پلتفرمها بستر خشونت سیاسی و آزادی افسانه ای - زنگ قلاب بافی

برخورد پلتفرم های اجتماعی با دونالد ترامپ پس از انتخابات آمریکا، ابعاد مختلف حکمرانی آینده جهان را به چالش کشیده است. شبکه های اجتماعی مانند توئیتر که تا پیش از این اصلی ترین ابزار تبلیغاتی و اطلاع رسانی دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در پیشبرد سیاست های وی محسوب می شد، هم اکنون با حاکمیتی بلامنازع، وی را از این سکوها حذف نموده و قدرت حکمرانی خود را در جهانی سیاسی به رخ کشیدند.

شواهد نشان می دهد که از این پس شبکه های اجتماعی می توانند مناسبات سیاسی جهان را تغییر داده و حاکمیت سایبری جهان را در اختیار بگیرند.

در این میان با توجه به رفتارهای سلیقه ای صاحبان پلتفرم های اجتماعی در برخورد با رخدادهای مختلف و تاکیدشان بر حفظ منافع خود، این سوال به وجود می آید که آیا از بعد قوانین بین المللی اینگونه اقدامات پلتفرم ها دارای مجوزهای قانونی است و سوال دیگر این است که ابعاد مختلف این تغییر در جهان و در کشور ما، از بعد حاکمیت سایبری چگونه خواهد بود و برنامه کشور برای روبروه با این تغییرات و تأثیر قدرت پلتفرم ها چه باید باشد؟

این سوالات در نشستی آنلاین با حضور فعالان و کارشناسان فضای مجازی مورد آنالیز و تحلیل نهاده شد و دکتر محمدساجد هاشمی مدرس دانشگاه و پژوهشگر، دکتر محمد خرسند پژوهشگر فضای مجازی و سید مسعود شریفی آینده پژوه فضای مجازی به سوالات خبرنگار مهر در این باره پاسخ دادند.

پلتفرم های اجتماعی از این پس، قواعد بازی را معین می نمایند

در این نشست، محمدساجد هاشمی گفت: وقتی از شبکه های اجتماعی در جهانی مدرن صحبت می کنیم، باید تاکید کنیم که قدرتی که این شبکه ها در اعمال نفوذ و حاکمیت دارند، بسیار قالب توجه است. به بیان دیگر کسانی که مالکیت این پلتفرم ها را در اختیار دارند می توانند قواعد بازی را معین نموده و حکمرانی حاکمیت ها و دولت ها را تحت تأثیر خودشان قرار دهند.

وی با اشاره به اتفاقات اخیر پس از انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا گفت: وقتی نظم موجود یک جامعه توسط عوامل اغتشاشگر و آشوب طلب مورد تهدید قرار می گیرد، شبکه های اجتماعی بستری برای هم افزایی این عوامل و افزایش تنش در جامعه می شوند. اینجاست که مدیران شبکه های اجتماعی وارد عمل شده و زمین بازی را به شکلی که مطلوب خودشان است تغییر می دهند. اکانت ها و محتوا را مدیریت نموده و می بینیم که قدرتشان از قدرت یک رئیس جمهور هم بیشتر می گردد.

این کارشناس با تاکید بر اینکه در این اتفاقات دیده شد که شبکه های اجتماعی، قوی ترین رهبران جهان را تحت سلطه خود قرار می دهند، گفت: اینگونه اتفاقات از جمله شورش های اجتماعی و انقلاب ها در جوامع دیگری نیز رخ داده و شبکه های اجتماعی همواره معین نماینده و تأثیرگذار بودند، اما اینکه پلتفرم های فضای مجازی اینگونه حضور مستقیم داشته باشند و قواعد را تغییر دهند، بی سابقه بوده است.

این پژوهشگر فضای مجازی اضافه نمود: به همین جهت به نظر می آید که کشور ما باید دنبال راه حل ای برای این موضوع باشد. چرا که باید بدانیم شبکه های اجتماعی قدرت برتر را در مدیریت جوامع امروز در اختیار دارند.

فضای مجازی یک فضای بی مرز نیست

دکتر هاشمی در پاسخ به این سوال که چشم انداز این تغییرات در آینده جهان را چگونه ارزیابی می نماید و کشور ما به چه نحوی باید با قدرت شبکه های اجتماعی خارجی مقابله کند، گفت: ما باید زمینه بازی خودمان را طراحی نموده و در اختیار داشته باشیم.

وی گفت: یک تفکر انحرافی و نادرستی ممکن است وجود داشته باشد که فضای مجازی یک فضای بی مرز بوده و در آن مرزهای جغرافیایی معنادار نیست؛ این تفکر شاید به ظاهر درست باشد اما در عمل شاهد هستیم که مرز و جغرافیا در فضای مجازی بسیار کلیدی و دارای اهمیت است. به همین جهت باید به سمتی برویم که در کشور شبکه ملی اطلاعات را ایجاد نموده و در آن پلتفرم ها و شبکه های اجتماعی متناسب با اقتضائات بومی خود را داشته باشیم و بتوانیم بر آنها مدیریت کنیم.

پژوهشگر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج با اشاره به رویکرد دوگانه پلتفرم های اجتماعی در رهبری اغتشاشات سال های اخیر در ایران و نیز مدیریت و سرکوب اغتشاشات در آمریکا، اضافه نمود: شبکه های اجتماعی خارجی در اتفاقاتی که در آبان 98 و یا دی ماه 96 رخ داد و هرج و مرج های به وجود آمده نقش بسیار پررنگی داشتند و با وجودی که مدیریت آنها و قواعدشان در اختیار ما نیست، تنها راه پیشگیری از اینگونه روینمودها، مسدود کردن است.

وی با بیان اینکه ما چند سال فرصت داشتیم تا پلتفرم های بومی خودمان را ایجاد کنیم اما در این زمینه آنطور که باید و شاید موفقیتی حاصل نشده است، تاکید نمود: تنها راه حاکمیت بر فضای مجازی در کشور ما در شرایط مشابه، مسدود کردن دسترسی و فیلترینگ است که این روش شاید در کوتاه مدت پاسخگو باشد اما برای طولانی مدت، روش مناسبی نیست. به همین دلیل باید به سمتی برویم که پلتفرم های بومی را به گونه ای در دسترس عموم قرار دهیم که کاربران با اختیار خودشان، این پلتفرم ها را به پلتفرم های خارجی ترجیح دهند.

وقتی در آمریکا حکومت نظامی مجازی برپا می گردد

دکتر محمد خرسند، پژوهشگر فضای مجازی نیز در نشست آنلاین مهر با بیان اینکه مسأله ای که در خصوص شبکه های اجتماعی در آمریکا رخ داد، تصویری جدید از جهانی مجازی است که جای آنالیز عمیق دارد گفت: ما آنطور که باید به آن نپرداختیم و جامعه ما متوجه این تحولات نشد. اینکه چه منطق هایی بر فضای مجازی حاکم است و در جریان این اتفاقات شاهد تغییر چه روندهایی بودیم موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه در ماجرای اخراج ترامپ از شبکه های اجتماعی برای نخستین بار حجمی از کنش سیاسی را از پلتفرم های اجتماعی مشاهده کردیم که تا پیش از این سابقه نداشته است، گفت: تا پیش از این به نظر می رسید شبکه های اجتماعی محیط های خنثی و کاملاً مالی هستند که ارتباط میان افراد را فراهم می نمایند و در موارد خاص حقوق بشری هم ورود می نمایند، اما رخداد انتخابات آمریکا و حوادث پس از آن باعث شد وجهه و تصویر سیاسی از پلتفرم ها هم به نمایش گذاشته گردد و بعد از این دیگر نمی توان شبکه های اجتماعی را غیر سیاسی و خنثی در نظر گرفت.

این پژوهشگر با بیان اینکه شبکه های اجتماعی قبل از انتخابات آمریکا نیز بارها برچسب اخبار گمراه نماینده، مشکوک و از این قبیل عبارات را برای وی درنظر گرفتند، گفت: اما کنش شبکه های اجتماعی پس از انتخابات آمریکا، در این زمینه نشان داد که این شبکه ها دارای رژیم های حقیقت کاملاً سیاسی هستند و در جایی که منفعتشان ایجاب می نماید ورود مثبت یا منفی خواهند داشت.

وی اضافه نمود: این موضوع را باید در خصوص فعالیت کانال آمدنیوز در جریان اغتشاشات ایران مورد آنالیز قرار داد که پاول دوروف برای حذف این کانال از تلگرام مقاومت بسیاری صورت داد. در اعتراضات هنگ کنگ نیز این موضوع وجود داشت و شبکه های اجتماعی فعال بودند و با آنها برخورد نشد. اما در ماجرای ترامپ این شبکه های اجتماعی کاملاً در بازی احزاب آمریکا نهاده شدند و همراه با دولت آمریکا اقدام به حذف ترامپ کردند؛ اگر اینها وارد جهت گیری سیاسی حزبی نشده بودند همان کنش های هشدار آمیز نسبت به پیغام های ترامپ کفایت می کرد اما حذف همزمان اکانت های ترامپ از تمامی شبکه های اجتماعی نشان داد که ما با یک پدیده روبرو هستیم که در آن شبکه های اجتماعی کاملاً در هماهنگی با حاکمیت آمریکا و لایه امنیتی حاکم بر این کشور هستند و در لحظه مورد احتیاج رویکرد وفادارانه به این کشور اتخاذ می نمایند.

این فعال فضای مجازی گفت: حذف نزدیک به 80 میلیون فالوئر ترامپ از توئیتر، حذف تجمع این کاربران از شبکه های اجتماعی و اخراج ترامپ که نقطه تلاقی این اقدامات بود، به نوعی یک حکومت نظامی در فضای مجازی به حساب می آید. همانطور که حکومت نظامی سرکوب تجمع مردم در خیابان برای متفرق شدن است، در قبال ترامپ و حامیانش نیز حکومت نظامی از نوع شبکه های اجتماعی در آمریکا رخ داد.

حذف نزدیک به 80 میلیون فالوئر ترامپ از توئیتر، حذف تجمع این کاربران از شبکه های اجتماعی و اخراج ترامپ که نقطه تلاقی این اقدامات بود، به نوعی یک حکومت نظامی در فضای مجازی به حساب می آیدخشونت سیاسی در شبکه های اجتماعی؛ آزادی دیگر افسانه است

پژوهشگر مرکز تحقیقات و آینده پژوهی سازمان فضای مجازی سراج با تاکید بر اینکه این سطح از خشونت سیاسی در شبکه های اجتماعی تا به حال وجود نداشته است، ادامه داد: اینکه چندین میلیون کاربر توسط شبکه های اجتماعی به یکباره و به صورت سیستماتیک حذف شدند جدا از بحث حکمرانی، مغایرت با بحث آزادی را نیز مطرح می نماید. به این معنی که از این پس دیگر آزادی فعالیت در شبکه های اجتماعی را باید یک افسانه دانست. چرا که به صورت آشکار، آنچه که به عنوان آزادی در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی مطرح می شد سرکوب شد.

وی گفت: آن استعاره که پیش از این در خصوص کنترل گری دولت ها به کار برده می شد امروز در فضای مجازی به شدت ایجاد شده و ما شاهد یک فضای کاملاً کنترل شده و مراقبتی در شبکه های اجتماعی خارجی هستیم. این حجم از کنترل و سرکوب گری که امروز در شبکه های اجتماعی در آمریکا رخ می دهد، تا به امروز در هیچ جامعه ای سابقه نداشته است. ممکن است زمانی دولتی یک دسترسی را به طور موقت قطع نموده باشد اما حذف کردن همیشگی یک سری افراد و نمادها به طور کلی از شبکه های اجتماعی، بالاترین سطح از خشونت است.

وفاداری شبکه های اجتماعی به حکومت آمریکا انکارناپذیر است

خرسند با اشاره به لزوم حکمرانی بر فضای مجازی و احتیاج به فضای تبادل نظریی و شبکه های اجتماعی خودمان در کشور، تاکید نمود: اتفاقات اخیر کاملاً تعیین کرد که شبکه های اجتماعی محیط هایی کاملاً آمریکایی هستند و وفاداری شأن نسبت به حکومت آمریکا انکارناپذیر است. از آنجایی که بخشی از حکمرانی در سالهای اخیر به وسیله شبکه های اجتماعی تأمین می گردد، بسیاری از کشورها نگاهشان این است که باید محیط تبادل نظریی خود را مبتنی بر احتیاج خودشان داشته باشند؛ ما نیز باید در کشور فضای تبادل نظریی خود را داشته و یک محیط اجتماعی در فضای مجازی که پویا و سرزنده است و امنیت اطلاعات کاربران را تضمین می نماید داشته باشیم تا از دستبرد بیگانه و اعمال نفوذ آنها در امان باشیم.

این کارشناس اظهار داشت: برای حفظ امنیت اجتماعی و روانی جامعه و نیز حفظ آزادی های مردم باید شبکه های اجتماعی داخلی وجود داشته باشند که مردم در آنها بتوانند به راحتی تبادل نظر نموده و فضای ارتباطی قدرتمندی داشته باشند؛ حتی می توان به صورت مشارکتی با کشورهای همسو، شبکه های اجتماعی قدرتمند طراحی کرد و امکان اعمال حاکمیت و حفظ حقوق مردم در آن ها وجود داشته باشد.

وی گفت: برای مثال امروزه اگر در تلگرام و اینستاگرام و هر شبکه خارجی عکسی از فردی منتشر گردد، نمی توان در خصوص آن شکایت کرد و خواهان برخورد با انتشار ناحق آن بود. به همین دلیل می توان گفت که شبکه های اجتماعی خارجی برای اطلاعات کاربران، ناامن هستند. اما اگر یک شبکه اجتماعی در ارتباط مستقیم با افراد جامعه باشد، اعمال حاکمیت روی آن به راحتی صورت می گیرد و کاربر می تواند به حقوقش دست یابد.

خرسند توضیح داد: ما در زمینه ناامنی شبکه های اجتماعی در بحث انتشار داده های افراد به شدت مشکل داریم و مردم هم نمی توانند حق خود را استیفا نمایند. جرایم مجازی بی سر و سامان است و شاهد انواع و اقسام زورگیری های مجازی هستیم که به دلیل نبود این حاکمیت، کاری نمی توانیم در قبال آن انجام دهیم.

نهاد قانون گذاری در اینترنت هم آمریکایی است ، ‬ حقوق بین الملل فضای مجازی نداریم

وی در پاسخ به این سوال که عملکرد شبکه های اجتماعی در قبال ترامپ آیا از حوزه قوانین بین المللی خارج است و یا خیر، گفت: نهادی در حوزه مقررات گذاری فضای اینترنت با نام آیکان وجود دارد که باید در خصوص این موارد مقررات گذاری کند اما موضوع این است که این نهاد هنوز به حد نصاب عضویت کشورها نرسیده است تا به یک ساختار رسمی مانند سازمان ملل تبدیل گردد. البته با توجه به ساختارها و رویه های فضای مجازی، صحبت از این می گردد که آیکان تا دو دهه آینده، جای سازمان ملل را بگیرد و مقررات گذاری به وسیله این نهاد انجام گردد. اما چالش این است که این نهاد را نیز آمریکا ایجاد نموده است.

دکتر خرسند اظهار داشت: هم اکنون فرآیندهای حقوقی کاملاً مخصوص فضای مجازی وجود ندارد و تنها یک سری قوانین مالی بر عملکرد مالی شبکه های اجتماعی به نوعی حاکم است و پلتفرم ها به لحاظ مالی تحت این قوانین عمل می نمایند. اما در خصوص رویکرد این شبکه ها با افراد و کشورها، معمولاً یک سری قراردادهایی بین این شبکه ها و کشورهای مختلف به امضا می رسد که مدل روابط کشورها را با این پلتفرم ها تنظیم می نماید که این موضوع البته در کشور ما دیده نمی گردد.

این کارشناس فضای مجازی، اضافه نمود: به طور کل ما به صورت عمومی، حقوق بین الملل فضای مجازی نداریم و از سوی آیکان تنها یک سری مسائل حقوقی کلی در خصوص دامنه های اینترنت مطرح شده و خیلی از مسائل هنوز بی سامان باقی مانده است؛ با این وجود گفته می گردد که زمانی که کشورهای زیادی به آیکان بپیوندند و قوانینی تصویب گردد، این سازمان به تدریج به عنوان یک سازمان مستقل به رسمیت شناخته خواهد شد. اما هنوز در حدی نیست که قوانینش کاملاً لازم الاجرا باشد.

چند مثال از رسوایی های شبکه های اجتماعی…

سیدمسعود شریفی دبیر هیأت اندیشه ورزی فضای مجازی سراج نیز در نشست مجازی مهر در ارتباط با سیاستهای اصلی پلتفرمها و بازی دوگانه آنها با کاربران گفت: سیاستی که پلتفرم های عظیم اتخاذ نموده اند، این گونه است که در ابتدا با شعارهایی نظیر حفظ حریم خصوصی و آزادی بیان و استفاده رایگان، تعداد زیادی کاربر را به خود جذب می نمایند، سپس پس از مدتی کاربر با توجه به خدمات و ویژگی هایی که پلتفرم در اختیارش قرار می دهد به این پلتفرم ها وابسته می گردد و در نهایت این وابستگی به حدی می رسد که در صورت عدم دسترسی به این پلتفرم ها زندگی فرد مختل می گردد.

وی با اشاره به اشکالاتی که به این نوع وابستگی وارد است، گفت: اگرچه در نگاه اول می توان این جهت را رویکردی برای بازاریابی دانست، اما وقتی از زاویه حریم خصوصی کاربران به این موضوع نگاه می کنیم مسئله ابعاد جدیدی پیدا می نماید.

شریفی اضافه نمود: برای مثال در تاریخ 18 می 2017، گزارش شد که کمیسیون اروپا به دلیل اطلاعات گمراه نماینده فیس بوک در هنگام تصاحب واتس اپ در سال 2014، فیس بوک را 110 میلیون یورو جریمه می نماید. این کمیسیون ادعا کرد که در سال 2014 هنگامی که فیس بوک برنامه واتس اپ را خریداری کرد به دروغ ادعا کرد که اشتراک گذاری اتوماتیک اطلاعات کاربر از فیس بوک و واتس اپ از نظر فنی غیرممکن است. بااین حال، در تابستان سال 2016، واتس اپ آغاز به اشتراک گذاری اطلاعات کاربر با شرکت مادر خود نموده که به آن اجازه می داد از اطلاعاتی مانند شماره تلفن برای تبلیغات هدفمند فیس بوک استفاده گردد.

وی با اشاره به رسوایی فیس بوک در انتخابات سال 2016 آمریکا نیز گفت: در این انتخابات شرکت کمبریج آنالیتیکا با خرید داده های کاربران پلتفرم فیسبوک استراتژی تبلیغاتی دونالد ترامپ را طراحی کرد و با شناسایی اشخاص مردد در ایالت های سرنوشت ساز در تبلیغات انتخاباتی، آنها را با توجه به ویژگی های شخصی و اولویت های سیاسی مورد نظرشان هدف گرفت.

این آینده پژوه با تاکید بر نگرانی هایی که از نقض حریم خصوصی افراد توسط پلتفرم های آمریکایی مطرح است، گفت: اتحادیه اروپا قانون GDPR را با تاکید بر حفاظت از داده های کاربران و حفظ حریم خصوصی افراد در شبکه های اجتماعی مصوب کرد و هم اکنون حریم داده های کاربران اروپایی مقررات خاص خود را دارد.

اعتراض ژاپن و فرانسه به حاکمیت آمریکایی در فضای مجازی

وی تأکید کرد: پیشنهاد ما این است که برای کشور خودمان و یا با مشارکت کشورهای همسو، ما هم مانند اتحادیه اروپا قانونی به این شکل داشته باشیم تا حریم خصوصی افراد در شبکه های اجتماعی حفاظت گردد و از داده های کاربران صیانت صورت گیرد. البته مجلس این موضوع را هم اکنون در 3 قانون در دست پیگیری دارد.

وی با اشاره به بحث مدیریت و حاکمیت اینترنت در جهان که در اختیار سازمان آیکان است، نیز گفت: این مساله بسیار جدی است و بسیاری از کشورها نیز مخالف این موضوع هستند. حتی ژاپن و فرانسه نیز به این حکمرانی که در اختیار آمریکا است و وزارت بازرگانی این کشور، روی آن تسلط دارد، اعتراض خود را اعلام نموده اند.،ایسنا